کیفیت اجرا در ساختمان سازی نظارت بر آن

رسیدن به کیفیت در حد استانداردهای ملی و بین‌المللی، بحث مهم کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی است. به دلیل استفاده از مصالح غیر استاندارد و عدم اجرای صحیح و نظارت دقیق، هزینه های زیادی صرف مرمت و بازسازی ساختمان‌ها می‌شود. به دلیل زلزله‌خیز بودن کشورمان لزوم رعایت اصول کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی امری مهم است که در این نوشتار به آن می‌پردازیم.

• نظارت و کنترل اجرا ساختمان
• کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی توسط مهندسین ناظر پروژه
• تجهیز و آماده‌سازی پروژه‌ها
  • بخش اول: آماده کردن کارگاه
  • بخش دوم: عملیات خاکی
• کنترل کیفیت مصالح به شیوه کارگاهی

نظارت و کنترل اجرا ساختمان

بر اساس مبحث دوم مقررات ملی ساختمان بند ۱-۳۱ ، به کلیه خدماتی که ناظر ساختمان به منظور حصول ایمنی و رعایت قوانین و ضوابط ساختمانی و انطباق مشخصات فنی ساختمان با مشخصات مندرج در پروانه ساختمانی انجام می‌دهد، نظارت و کنترل اجرای ساختمان گفته شده و بر اساس نظامات اداری، در فرآیند ساخت و ساز نقش تکمیل کننده دارد.

کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی توسط مهندسین ناظر پروژه

کلیه افرادی که به عنوان ناظر در پروژه‌های ساختمانی فعالیت می‌کنند، با نظارت و کنترل بر اجرای جنبه‌های گوناگون ساختمان سازی آشنا هستند. برای کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی به ۵ مهندس ناظر نیاز است.

مهندس ناظر نقشه‌برداری، مهندس ناظر عمران، مهندس ناظر معماری، مهندس ناظر برق و مهندس ناظر مکانیک که در ادامه نقش هریک را در کنترل کیفیت پروژه‌های ساختمانی بیان می‌کنیم.

۱. مهندس ناظر نقشه‌برداری

 در پروژهای بزرگ، اولین مهندس ناظر، مهندس ناظر نقشه‌برداری است. مهندس ناظر نقشه برداری با به‌کارگیری دوربین نقشه‌برداری، مانع از تجاوز به حریم همسایه و حریم رودخانه می‌شود. از دیگر وظایف مهندس ناظر نقشه‌برداری در کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مشخص نمودن ابعاد زمین و علامت‌گذاری چهارگوشه آن

• نظارت بر فرآیند خاک‌برداری

• نظارت بر حفظ مهاربندهای خاک برداری

• نظارت بر اجرای کف ستون‌ها و تنظیم شناژ بر روی بستر خاک

• تشخیص نوع مهاربندهای خاک‌برداری

• نظارت بر اجرای کف ستون‌ها

۲. مهندس ناظر سازه عمران

حضور مهندس ناظرعمران در کنار مهندس نقشه‌بردار هنگام خاک‌برداری و پی‌کنی، الزامی است. در ادامه به برخی از وظایف مهم مهندس ناظر سازه برای کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی اشاره می‌کنیم.

• نظارت بر اجرای مهاربندهای خاک‌برداری و پی‌کنی

• نظارت براجرای صحیح ستون‌ها، سنجاقی‌ها و بادبند

• ارائه گزارش از روند اجرایی و پیشرفت به صاحب کار

• نظارت بر اجرای اسکلت و تیغه چینی ساختمان

۳. مهندس ناظر معماری

اجرای مراحل نازک کاری توسط مهندس ناظر معماری انجام می‌شود و حضور مهندس ناظر سازه در کنار وی الزامی است. اکنون به بعضی از وظایف مهم مهندس ناظر معماری اشاره می‌کنیم:

• نظارت بر اجرای قوانین به لحاظ مسائل ایمنی و بهداشتی

• نظارت بر عایق‌کاری محیط‌های مرطوب

• نظارت بر نورگیرها، پنجره‌ و کنترل ابعاد درزهای اجرایی

• نظارت بر کیفیت مصالح مورد استفاده

• کنترل و اجرای نمای ساختمان

• کنترل تیغه‌چینی و نمای داخلی و پوشش دیوارها

۴. مهندس ناظر مکانیک

مهندس ناظر مکانیک بر اجرا و کنترل سیستم‌های گرمایی، سرمایش و لوله‌کشی و به طور کلی تطبیق نقشه‌های طراحی شده تاسیسات با نمونه اجرا شده نظارت دارد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین وظایف مهندس ناظر مکانیک اشاره می‌کنیم:

• انتخاب مصالح و شیرآلات مناسب

• ارائه گزارش به ناظر هماهنگ کننده یا مجری

• لوله‌کشی استاندارد پکیج و سایر سیستم‌های گرمایشی و نحوه کانال گذاری کولر

۵. مهندس ناظر برق

 تمامی تجهیزات تعبیه شده در ساختمان با برق کار می‌کند و باید تحت نظارت مهندس ناظر برق اجرا شود. اجرای سیستم روشنایی و نظارت بر کیفیت و کنترل سیم‌های مورد استفاده از جمله وظایف این مهندس ناظر برای کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی می‌باشد.

ناظر مقیم در کارگاه

از سوی دستگاه نظارت یا همان سازمان نظام مهندسی، یک ناظر مقیم جهت نظارت مستقیم بر اجرای ساختمان انتخاب و تمام وقت در کارگاه حضور دارد. تمامی مهندسین ناظر گزارش کار را به ناظر مقیم پروژه داده و وی با مشورت سازمان نظام مهندسی و دیگر سازمان‌های مربوطه، دستور نهایی را صادر می‌کند.

جهت قرارداد رسمی بین مالک و ناظر، ارائه اصل پروانه اشتغال به کار مجاز، کارت ملی و شناسنامه، برگ سبز تعهد نظارت، دو سری قرارداد نظارت و مهر نظارت، ضروری است.

تجهیز و آماده‌سازی پروژه‌ها

بخش اول: آماده کردن کارگاه

بعد از تحویل کارگاه و بر اساس مفاد قرارداد، پیمانکار باید شروع به آماده سازی کارگاه و نسبت به مستقر نمودن عوامل اجرایی پروژه، اقدام نماید. در ادامه به نکاتی برای کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی در مرحله‌ی آماده‌سازی کارگاه می‌پردازیم که باید در نظر بگیرید. 

۱. تخریب ساختمان‌های موجود

ساختمان‌های موجود که در محل اجرای پروژه قرار دارد، باید با نظر کارفرما طبق مقررات دستگاه نظارت، اندازه‌گیری، صورت جلسه و تخریب شوند و باید این موارد را در مشخصات فنی خصوصی ذکر نمود. قبل از تخریب باید با رعایت اصول ایمنی نسبت به قطع و کنترل انشعابات گاز، برق، آب، تلفن و … از طریق سازمان مسئول، اقدام نمود.

۲.  مسطح کردن محوطه و گودبرداری و زهکشی

پیمانکار باید مسطح نمودن محوطه را تا رسیدن به تراز مورد نظر، و رفع پستی و بلندی هایی که مانع شروع پروژه است را انجام دهد.

گودبرداری باید با رعایت نکات ایمنی و تدابیر لازم برای حفظ ساختمان هم جوار و رعایت مقررات و دستورالعمل‌های شهرداری‌ها و وزارت کار صورت گیرد. در صورت وارد شدن خسارت به شخص ثالث، پیمانکار موظف به جبران خسارت می باشد.

۳. نقاط نشانه و مبداء

برای اجرای بخش‌های گوناگون پروژه و مشخص کردن حدود قانونی کار و مرز عملیات قرارداد بر اساس نقشه‌های اجرایی، از طرف کارفرما و دستگاه نظارت حجم لازم اطلاعات در مورد نقاط نشانه و مبداء، طی صورت‌جلسه‌ای هنگام تحویل زمین، به پیمانکار داده خواهد شد.

این نشانه‌ها با استفاده از پایه‌های بتنی ۱۵ * ۲۵ سانتیمتر و ارتفاع ۷۰ سانتیمتر، ساخته می‌شود و باید حداقل ۲۰ سانتیمتر آن از سطح زمین مسطح شده برای اجرای عملیات، بالاتر باشد. نقاط نشانه و مبداء با نام بنچ مارک (Bench Mark)‌‌ هم نامیده می‌شوند.

۴. تغییر مسیر از قنات و چاه‌ها و حفظ درختان

ضروری است که چاه‌ها و قنات‌های متروکه در محل پروژه با نظر دستگاه نظارت منحرف و حفظ شوند. حفظ درختان باید در اولویت کارفرمای هر پروژه باشد.

بخش دوم: عملیات خاکی

این عملیات شامل پاکسازی محل از درختان و ریشه گیاهان، برداشت خاک‌های نباتی و نامرغوب، خاک‌برداری، گودبرداری، خاک‌ریزی و کوبیدن خاک و در نهایت انجام عملیات حفاظتی برای انجام کارهای ذکر شده می‌باشد.

خاکبرداری و گودبرداری

قبل از انجام عملیات خاکی، پیمانکار باید کروکی دقیق را با حضور نمایندگان دستگاه نظارت و کارفرما برآورد و صورت جلسه کند. پیمانکار باید نوع و تعداد ماشین‌آلات را به تایید دستگاه نظارت برساند.

پیمانکار باید طبق برنامه زمان‌بندی و پیش‌بینی شده این عملیات را ادامه دهد و مصالح خاکبرداری و گودبرداری، بعد از تایید آزمایشگاه خاک، به مصرف خاکریزی برسد. مصالح نامناسب هم باید از کارگاه به نحو صحیح خارج و منتقل شود.

حفاظت و حراست تاسیسات موجود

پیمانکار موظف است از تاسیسات و بناهای موجود، به غیر از مواردی که تخریب آن در شرایط خصوصی پیمان یا نقشه‌های اجرایی پیش‌بینی شده، حراست و محافظت نماید.

مسئولیت هر گونه صدمه زدن به درختان و سایر تاسیسات و ابنیه در اثر انجام عملیات بدون مجوز قبلی، به عهده پیمانکار بوده و پیمانکار می‌بایست علاوه بر جبران خسارت جوابگوی مسائل حقوقی هم باشد.

برداشت خاک‌های فرسوده و یا نباتی

خاک‌هایی که تحمل بار وارده از طرف سازه را ندارند، فرسوده محسوب می‌شوند. همچنین خاک‌های نباتی که حاوی مواد آلی و ریشه درختان می‌باشند نیز نامناسب هستند.

خاکبرداری

برای خاک‌برداری باید هر گونه مصالح و مواد خاکی، شن و ماسه، سنگ ریزشی و لغزشی از بستر رودخانه‌ها و قلوه سنگ برداشته شود. این کار برای مسطح کردن، شیب‌بندی و آماده نمودن محل پی ساختمان‌ها، انجام می‌شود.

عملیات خاکبرداری و رگلاژ سطوح بدون پوشش باید همزمان انجام شود و کارهای بعدی خاک‌برداری باید بدون فاصله زمانی انجام شود. زیرا سطوح خاکبرداری شده نباید بیشتر از ۳ روز در معرض عوامل جوی و باران قرار بگیرد.

پی‌کنی و گودبرداری

انجام عملیات خاکی برای کندن محل پی ساختمان، دیوارهای حائل، لوله‌ها، پایه پل‌ها و امثال آن‌ها، با دست یا ماشین‌آلات طبق ارقام خواسته شده در نقشه‌ها و دستورالعمل‌های دستگاه نظارت می‌باشد.

به‌طور کلی، عملیات گودبرداری باید با دیواره قائم صورت گیرد. پی‌کنی و گودبرداری باید تا رسیدن به بستر مناسب ادامه داشته باشد. برای جلوگیری از نفو‌‌ آب باید از روش‌هایی مثل احداث دیوار آب‌بند پلاستیک، سپرکوبی، زهکشی، پمپاژ و غیره استفاده کرد.

• خاکبرداری از زمین‌های لجنی: در این زمین‌ها که تحمل وزن ساختمان را ندراند باید از ماشین‌آلات کوچک و سبک استفاده کرد. بهتر است پیمانکار ابتدا به خشک کردن لجن و پایداری زمین، اقدام نماید.

• خاکبرداری از زمین‌های سنگی: چنانچه روی بسترهای سنگی پی‌سازی انجام می‌شود، سطح باید عاری از هر گونه شکاف و ناهمواری باشد و به کار بردن هر گونه مصالح سست، جداشونده و لغزنده ممنوع می‌باشد.

حفاظت بدنه پی‌ها و گودها

حفاظت بدنه پی ساختمان، با قرار دادن و بستن حائل‌های موقت برای جلوگیری از ریزش و ‌تأمین ایمنی کامل در زمان انجام عملیات ساختمانی صورت می‌گیرد. شکل نوع حفاظ بدنه به جنس خاک، عمق گودبرداری، ارتعاشات موجود در محل، طول مدت عملیات و وجود آب‌های زیرزمینی بستگی دارد. در صورت وجود آب باید با پمپاژ و روش‌های دیگر اقدام نمود.

خاکریزی

خاک‌های قابل قبول برای خاکریزی، از مصالح حاصل از گودبرداری تأمین می‌شود و به دو طبقه خاک‌های درشت دانه و خاک‌های ریزدانه دسته‌‌بندی می‌شوند.

خاک‌های نامرغوب تمامی خاک‌های گچی، نمکی، نباتی، لجنی، زراعی قابل تورم، قابل انقباض، خاک‌های دارای مواد آلی و رستنی‌ها را شامل می‌شود.

اصلاح مصالح

اگر به دلیل نبودن خاک مناسب، از خاک رس قابل تورم به منظور خاکریزی زیر پی یا کف ساختمان‌ها، استفاده شود؛ می‌توان ۱ تا ۲ درصد رطوبت را بیشتر از مقدار بهینه در نظر گرفت و یا از آهک استفاده کرد.

کنترل کیفیت مصالح به شیوه کارگاهی

نداشتن کیفیت استاندارد مصالح ساختمانی، از دلایل اصلی کم شدن عمر مفید ساختمان زیر ۳۰ می‌باشد. به‌منظور کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی، لازم است مصالح ورودی به کارگاه را از نظر کیفیت بررسی کنید. در ادامه به روش‌هایی برای کنترل کیفیت مصالح ساختمانی می‌پردازیم.

بلوک سیمانی: اگر بلوک سیمانی از فاصله یک متری به زمین بیفتد و بشکند، کیفیت نامناسبی دارد.

بلوک‌های استارین در سقف‌های تیرچه بلوک: در صورت نزدیک کردن شعله به بلوک پلی‌استارین، بلوک می‌سوزد و نباید اشک داشته باشد. وجود اشک دلیل استاندارد نبودن بلوک است.

بتن تیرچه: روی بتن نباید هیچگونه ترکی وجود داشته باشد. باید عاری از سوراخ‌های هوا باشد. میلگردهای طولی کف تیرچه باید سرتاسر داخل و غرق در بتن باشند. در سطح بتن باید دانه‌های سنگ دیده شود.

قالب‌های فلزی: عواقب استفاده از قالب‌های فرسوده بخصوص برای سازه‌های بتنی، ناشاقولی، پیچیدگی و … می‌باشد. برای قالب‌ها آنچه که از سازه بتنی توقع دارید، باید در قالب‌ها ببینید. برای تشخیص کیفیت خوب قالب، زمانی که روی هم دپو شده‌اند، لبه قالب‌ها باید دقیقا مرتب و صاف، روی لبه قالب بعدی قرار گرفته باشد.

در این صورت قالب ناشاقولی و پیچیدگی ندارد. برای تشخیص موج نداشتن قالب، باید از شمشه استفاده کرد. به این شکل که قالب را می‌خوابانید و روی آن یک شمشه کاملا صاف می‌گذارید. از پهلو نباید فاصله‌ای بین شمشه و قالب دیده شود.

ملات ماسه سیمان و میزان سیمان مصرف شده در آن: هر چه رنگ ملات ماسه سیمان تیره‌تر باشد، مرغوبتر و میزان سیمانش بیشتر است. اگر ملات ماسه سیمان تازه را با کمچه مخلوط کنیم و خمیری و تیره باشد، سیمانش زیاد ولی اگر روشن باشد، سیمانش کم و خاک رس زیاد دارد.

چکیده

کنترل کیفیت اجرا در ساختمان ‌سازی توسط مهندسین ناظر در پروژه انجام می‌شود. در این مطلب کنترل کیفیت اجرا در ساختمان سازی را بررسی کردیم و روش‌هایی برای کنترل کیفیت مصالح ورودی به کارگاه را بیان کردیم. اگر سؤالی در مورد کنترل کیفیت در پروژه‌های ساختمانی دارید با ما در میان بگذارید.

مطالب مرتبط:

Construction Quality Control: Essential Tips for Managing Quality